آثار اقتباسی :
در ابتدای امر لازم است به بیان مفهوم آثار اقتباسی بپردازیم . اثر اقتباسی اثری است که از آثار دیگر گرفته شده باشد یعنی عنصری از عناصر اثر اصلی در آن پیدا باشد . بنابراین این گونه آثار که هم از نظر شکل بیان و هم از نظر محتوا دارای اصالت هستند عناصر خاصی را از اثر اصلی یا ابتدایی به عاریت گرفته اند و این امر ما را به این نتیجه می رساند که اگر اثر اقتباسی باشد بایستی حقوق پدیدآورنده ی اثر اصلی پرداخت شود .
در حقوق ایران و در ق ح ح م م ه حمایت صریحی از آثار اقتباسی نشده است اما در موادی از این قانون اشاراتی به آثار اقتباسی کرده است به عنوان مثال در بندهای 6 و 7 ماده ی 5 این قانون بیان می دارد : «پدیدآورنده ی اثرهای مورد حمایت این قانون می تواند استفاده از حقوق مادی خود را در کلیه موارد از جمله موارد زیر به غیر واگذار کند …
6- استفاده از اثر در کارهای علمی ، ادبی ، صنعتی ، هنری و تبلیغاتی .
7- به کار بردن اثر در فراهم کردن ، پدید آوردن اثرهای دیگر که در ماده ی دوم این قانون درج شده است.»
این موارد نشان دهنده ی آشنایی قانون گذار با این گونه آثار است . علاوه بر این مفهوم خاص اثر اقتباسی مفهومی عام نیز دارد که شامل تلخیص ، تفسیر ، به روز کردن و تصحیح اثر قبلی است . برای نشان دادن تفاوت میان اثر اقتباسی به معنای خاص و اثر اقتباسی به معنای عام کافی است بدانیم تغییرات در اثر اقتباسی عام جزئی اند و اثر جدید عمدتا در قالب اثر مورد اقتباس می باشد اما در اثر اقتباسی به مفهوم خاص، یک نوع اثر به نوع دیگری تغییر پیدا می کند به عنوان مثال از یک شعر برای تدوین داستانی استفاده می شود[1] . از مصادیق این گونه آثار می توان ترجمه ی آثار و جنگ ها را نام برد.
ب- آثار هنری :
در مورد آثار هنری تقسیم بندی دقیقی نمی توان ارائه کرد اما برای تقریب به ذهن و شناخت بهتر این گونه آثار به ذکر سه ویژگی عمده که معمولا هر کدام از این گروه با آن شناخته می شود ، پرداخته و چند مصداق خاص آن را ذکر می کنیم :
بند 1- آثار شنیداری :
این گونه آثار که معمولا آثار موسیقایی و ترانه ، سرود و تصنیف را در بر می گیرد آثاری هستند که از طریق حس شنوایی قابل شناخت هستند . البته قانون گذار در بند 4 ماده 1 ق ح ح م م ه این آثار را که به هر ترتیب و روش ، نوشته و ضبط یا نشر شده باشد از اثرهای مورد حمایت آن قانون تلقی کرده است اما نوشته بودن این گونه آثار به حمایت آن صدمه ای وارد نمی آورد و قانون گذار برای پدید آمدن و در حقیقت اثبات وجود این آثار روش های خاصی را پیش بینی کرده است .
به طور خاص در مورد آثار موسیقایی بایستی گفت برخی از نویسندگان معتقدند بحث اصالت در آثار موسیقی متفاوت است از اصالت در آثار ادبی و هنری . آن ها اصالت در اثر موسیقایی را اصالت در هماهنگ سازی ریتمی خاص در آهنگی معین می دانند که بایستی توسط کارشناسان موسیقی مورد تشخیص قرار بگیرد و سعی در جداسازی موسیقی از آثار دیگر دارند[2] .
بند 2- آثار دیداری :
این گونه آثار ، آثاری هستند که از طریق حس بینایی قابل دریافت و شناختند مانند : نقاشی ، اثر عکاسی و… البته همان طور که گفته شد این تقسیم بندی به طور مطلق نیست ولی عموما می توان گفت : آثار دیداری را افرادی می توانند دریافت کنند که از نعمت چشم بهره مند باشند .آثاری نیز وجود دارد که از تلفیق هر دوی این آثار به وجود آمده اند به عنوان مثال : آثار سینمایی تلفیقی از آثار دیداری و نوشتاری اند .
آثار عکاسی همان طور که قبلا هم بیان شد ، با وجود این که در ق ح ح م م ه به صراحت در بند 8 ماده ی 2 مورد حمایت قرار گرفته اند اما در سطح جهان چهار سیستم حمایتی متفاوت از این آثار وجود دارد. مطابق نظام اول آثار عکاسی ، بدون شرط خاص مشمول حق مولف است . در نظام دوم آثار عکاسی با داشتن شرایطی خاص مشمول نظام حق مولف می شوند . از جمله ی این شرایط محتوای هنری و تاریخی اثر و یا انتخاب موضوع و شرایط اجرای اثر عکاسی است که می تواند آن را به عنوان اثری فکری معرفی کند .
در سیستم حمایتی سوم آثار عکاسی به اثر ساده و اثر دارای ارزش تاریخی تقسیم شده و مدت حمایت از آن ها متفاوت است و بالاخره در سیستم چهارم آثار عکاسی تحت قانون خاص مورد حمایت قرار می گیرند . همان طور که ملاحظه گردید حمایت از آثار عکاسی تحت عنوان اثری هنری در برخی از نقاط جهان مورد تردید واقع شده است [3] .
بند 3- آثار هنری کاربردی :
این گونه آثار همان گونه که از اسم آن ها پیداست با این که اثری هنری اند اما برخی کاربردی فنی ، علمی داشته مثل : اثر معماری از طریق طرح و نقشه ی ساختمان که در بند 7 ماده ی 2 ق ح ح م م ه آمده است و یا نقشه کشی و طراحی کارهای سه بعدی مرتبط با جغرافی که در معاهده ی برن بند 2 آورده شده است و برخی دیگر در کالاهایی نمایان شده اند مثل هنرهای دستی ، صنعتی ، نقش قالی و گلیم .
این آثار علاوه بر مقررات مدل1982 ( مدل وایپو و یونسکو برای قوانین ملی در حمایت از نمودهای فولکلور در مقابل بهره برداری غیر قانونی و سایر اعمال زیان بار ) و حتی قبل از آن در ق ح ح م م ه تحت عنوان اثر ابتکاری مربوط به هنرهای دستی ، صنعتی ، نقش قالی و گلیم مورد حمایت قرار گرفته است و یکی از مباحث بسیار مهم و جدی مطرح در کمیته ی بین الدولی مربوط به دانش سنتی و فولکلور و منابع ژنتیک سازمان جهانی مالکیت فکری بوده است[4] .
در پیش نویس لایحه ی مربوط به حقوق مالکیت ادبی و هنری ، آثاری از قبیل اثر هنری کاربردی مورد حمایت قرار گرفته است[5] . بند 25 ماده ی 2 پیش نویس لایحه مربوط به حقوق مالکیت ادبی و هنری این گونه ترسیم شده است :” اثر هنرهای کاربردی ، عبارت است از یک اثر هنری ، با خصوصیات کاربردی یا اثری که در یک کالا متبلور شده است ؛ اعم از این که به طریق دستی یا صنعتی تولید شده باشد .”
نظرات شما عزیزان:
تبادل لینک هوشمند