واژه شناسی و سابقه تاریخی جرم تخریب
مبحث اوّل: واژه شناسی
تخريب مصدر متعدّي باب تفعيل و مشتق از خرب بوده و از حيث لغوي به مفهوم ويران كردن، ناقص نمودن، خراب كردن، از حيّز انتفاع خارج نمودن، برهم زدن، تباه نمودن و نابود كردن و مانند آن است.
گفتار اوّل: مفهوم تخریب
راجع به جرم تخريب بايد گفت كه مقنّن تعريفي از آن به دست نداده و صرفاً به بيان مصاديقي از آن و ميزان مجازات اكتفا نموده است ولي در تعريف اين جرم برخي از حقوقدانان چنين گفته اند:
«نابود كردن يا خسارت وارد آوردن عمدي به مال متعلق به غير»[1]البته به اين تعريف ايراداتي وارد است كه در ادامه به آن اشاره خواهيم كرد.
بند اوّل: معنای لغوی و اصطلاحی تخریب
تخریب در لغت مصدر باب تفعیل از ریشه « خرب » به معنای خراب کردن و ویران کردن است، در فقه به عمل اتلاف و تشویه خشمگینانه تخریب گویند.[2] همچنین به معنای تباه کردن ابنیه و مانند آنها از اموال غیر منقول خصوصی و عمومی نیز آمده است[3]، در فرهنگ لاروسی: التخریب : به معنی از بین بردن و ضایع کردن آلات و اسباب کارگاه و شرکت در اعتصاب یا شورش به کار رفته.[4]
تخریب در لغت خارجی با کلماتی چون (destroy,damage,detriment) به کار رفته که اجمالاً به معنی وارد کردن هر گونه خسارت و لطمه بر افراد و اموال است.[5] و damage نیز به معنای خسارت، ضرر، آسیب، آفت، آمده است.[6]
همان طور که بیان شد در مقرّرات موضوعه و قانون جزای عمومی و یا قانون مجازات اسلامی تعریفی از تخریب نشده است فقط قانونگذار به بیان مصادیقی از آن تحت عناوین تخریب، تحریق، تلف کردن، از کار انداختن، ناقص کردن، مسموم کردن، چرانیدن، خراب کردن و امثال آن اشاره کرده است. امّا با توجّه به مصادیق این جرم که در موارد مربوط به آن به کار رفته است، یکی از حقوقدانان چنین تعریفی را بیان داشته « تخریب عبارت است از لطمه زدن عمدی به مال متعلّق به غیر.» [7]البته به این تعریف ایرادی وارد است که عبارت است از اینکه:
لطمه زدن عنصر مادّی جرم را تشکیل می دهد و عناصر فعل و رابطه علیّت و سببیّت بین فعل مرتکب و نتیجه حاصله در آن مستتر و از عمدی بودن آن عنصر معنوی احراز می شود. لطمه زدن بعنوان عنصر مادی جرم برای تخریب و احراق یک واژه وافی به مقصود نیست زیرا تخریب یا انهدام ممکن است به صورت نابود کردن کامل صورت گیرد و آثاری از مال باقی نماند در حالی که لطمه زدن که از آن خسارت وارد کردن تخریب جزئی متبادر به ذهن می شود.
بنابراین در یک تعریف کاملتر می توان گفت « تخریب عبارت است از نابود کردن یا خسارت وارد آوردن عمدی به مال متعلّق به غیر»[8] که از نابود کردن و یا ایراد خسارت به مال متعلّق غیر، عنصر مادی جرم و از عمدی بودن عمل عنصر روانی آن استنباط می گردد.
امّا به اين تعريف نیز ايرادات متعدّدي وارد است از جمله اينكه موارد تخريب قانوني چون تخريب به حكم كميسيون ماده صد شهرداري را كه بسيار هم معمول است و نيز موارد تخريب مأذون به اذن مالك يا قائم مقام قانوني وي را مستثنا ننموده، شامل مي شود كما اينكه تعريف به نحو معنونه موارد تخريب عمومي را كه مرتكب علم به تعلّق مال به غير را ندارد امّا نفس عمل تخريب عمدی بوده و از روي اراده آزاد صورت مي پذيرد را نيز شامل مي گردد و اين در حالي است كه بر طبق موازين قانوني هيچ يك از موارد و مصاديق مذكور جرم تلقي نمي‌شود و قابل مجازات نمي باشد. بدين ترتيب بنظر مي رسد كه جرم مذكور به صورت ذيل قابل تعريف مي باشد:«عمل عالمانه و‌عامدانه غير قانوني شخص در انهدام يا ورود خسارت كلّي يا جزئي به مال غير را بزه تخريب گويند.»[9]
در تعریفی دیگر از تخریب این چنین بیان شده « ایراد صدمه عمدی مادّی که منتهی به نقصان یا از بین رفتن مال یا شی متعلّق به غیر گردد.» [10]که البته بنظر میرسد تعریف ذکر شده در بند بالا کاملتر باشد.
درحقوق جزای انگلستان که با سیستم کامن لا[11] به جرایم رسیدگی می شود ولی در عین حال دارای قوانین مصوّب می باشد از تخریب تعریفی نشده است امّا در قانون خسارات کیفری مصوّب 1971 تخریب به عنوان جرم عام علیه اموال و تحریق یا آتش زنی به عنوان مصداق خاصّی که دارای مجازات شدید تری است پیش بینی شده است. مطابق بند 1 از بخش 1 قانون خسارات کیفری مصوّب 1971 « هر کسی بدون عذر قانونی عمداً اموال متعلّق به دیگری را تخریب کند یا به آن غیر عمد و در اثر بی مبالاتی خسارت وارد آورد متّهم به ارتکاب جرم تخریب است. مطابق بخش4 از همین قانون، مجازات این عمل10 سال حبس می‌باشد.» [12]
در یکی از کتب حقوق جزایی انگلستان تخریب و خسارت به هر گونه «لطمه، انهدام و نابودی فیزیکی» تعبیر شده است. در این تعریف شرایط تحقّق ارتکاب جرم را وجود مال، تعلّق آن به دیگری در عنصر مادی و عمد عام[13] یعنی خواست و اراده در تحقّق رکن مادی و عمد خاص یعنی قصد ایراد ضرر را در عنصر معنوی جرم لازم و ضروری دانسته اند.[14]
همچنین در بند (3) از بخش 1 قانون مزبور، احراق یا آتش زدن که تحت عنوان[15] آرسون است و دارای شرایط خاص می‌باشد آمده است : جرم ارتکابی در این بخش بوسیله تخریب یا خسارت وارد کردن به اموال یا آتش زدن، احراق نامیده می‌شود.[16] احراق در انگلستان عبارت است از « انهدام، لطمه زدن و یا خسارت وارد کردن عمدی یا غیر عمدی به اموال به وسیله آتش زدن بدون عذر و علّت قانونی.»[17]
در تشریح اصطلاح حقوقی (احراق) در فرهنگ حقوقی بلک لا آمده است : احراق : 1-در سیستم حقوقی کامن لا آتش زدن عمدی و با سؤنیّت به منزل و محل سکونت یا کارخانه یا تجارت خانه و اموال دیگران احراق نامیده می‌شود.[18]
بند دوّم: مقایسه تخریب با مفاهیم مشابه
ميان تخريب و واژه هايي مانند اتلاف و تسبيب و احراق شباهت هايي وجود دارد كه به ترتيب به مقايسه آن ها مي‌پردازيم.
اتلاف: اتلاف بر دو قسم است، اتلاف حقيقي و اتلاف حكمي، اتلاف حقیقي آن است كه شخصي مال ديگري را به كلي از بين ببرد، مثلاً لباس يا فرش او را بسوزاند يا خانه اش را خراب كند، ولي در اتلاف حكمي نفس مال از بين نمي‌رود، بلكه با بقاي اصل مال، ماهيت آن نابود مي شود، مانند آنكه شخصي يخ متعلّق به ديگري را در فصل تابستان در ملكي مخفي كند و در زمستان آن را اظهار و به صاحبش برگرداند بعضي از فقها قاعده اتلاف را شامل هردوگونه اتلاف دانسته اند امّا به نظر بسياري از فقيهان، اتلاف مال، شامل اتلاف حكمي نمي‌شود.
به موجب اطلاقات ادلّه اتلاف، در پديد آمدن نوع ضمان، به هيچ وجه عنصر عمد و قصد دخالت ندارد. از اين رو، شخصي كه با عمل خويش موجب تلف مال ديگري شده و ضامن و ملزم به جبران خسارت وارد شده است، اعم از اين است كه عالماً عامداً چنين كرده باشد يا بدون قصد، عملش چنين نتيجه اي داده باشد. امّا در جرم تخريب بايد عنصر عمد و قصد تخريب وجود داشته باشد و بدون عمد تخريب جزايي به وقوع نخواهد پيوست.[19]
طبق رویه معمول نزد فقها، بحث تسبيب بلافاصله در ذيل عنوان اتلاف مطرح مي شود، زيرا در حقيقت تسبيب نوعي از اتلاف است. درتسبيب، عمل شخص مستقيماً و مباشرتاً مال ديگري را از بين نمي‌برد، بلكه رابطه بين عمل شخص و تلف مال به اين گونه است كه اگر عمل واقع نشود، تلف مال نيز اتّفاق نمي‌افتد.
تسبيب نيز اعم است از اين كه مرتكب با قصد و نيّت اضرار به غير مبادرت به عمل كند يا اين كه بدون قصد و نيّت خاصي اقدام كند و سبب ايراد خسارت به ديگري شود و اين از جهات تفاوت ميان تخريب و تسبيب مي‌باشد .[20]
میان تخریب و واژه‌هایی مانند احراق شباهت های زیادی وجود دارد در بین حقوقدانان انگلیسی در این مورد اختلاف نظر وجود دارد. برخی اعتقاد دارند که احراق و تخریب دو جرم متفاوت می‌باشند و در نتیجه نمی‌توان به نظریه شّر انتقال یافته استناد کرد و مرتکب را محکوم نمود.3
برخی دیگر، معتقدند که این دو جرم ماهیتاً دو جرم متفاوت نمی‌باشند و بنابراین به استناد نظریه (شرّ انتقال یافته) چنین فردی را می توان به ارتکاب جرم احراق محکوم نمود.[21]
به نظر میرسد دو جرم احراق و تخریب ساده از لحاظ قانون گذار ایران دو جرم ماهیتاً متفاوت نمی‌باشد بلکه احراق یکی از شیوه های ارتکاب جرم تخریب و باعث تشدید مجازات آن است (همچنان که مثلاً خفه کردن یکی از شیوه های ارتکاب قتل می‌باشد) بدین ترتیب همینکه قصد تخریب مال از ناحیه مرتکب احراز گردد، در صورت آتش گرفتن مال وی را می‌توان به ارتکاب جرم احراق محکوم کرد، بدیهی است در صورتی که معتقد به متفاوت بودن این دو جرم از یکدیگر باشیم باید متّهمی را که به قصد ارتکاب تخریب ساده مرتکب جرم احراق می‌شود تبرئه نماییم. در چنین صورتی، محکوم کردن وی به تخریب ساده نیز محملی نخواهد داشت چرا که «ما وقع لم یقصد و ما قصد لم یقع» بدین ترتیب در چنین مواردی حدّ وسط وجود ندارد. یا باید متّهم را مطابق یک نظر، تبرئه یا او را، با پذیرش نظر دیگر، به ارتکاب جرم احراق محکوم کرد.[22]
گفتار دوّم: مفهوم اموال و اشیاء
مال: آنچه در ملك كسي باشد، آنچه كه ارزش مبادله داشته باشد. دارائي، خواسته، جمع اموال (حقه) مال عبارت است از هر چيزي كه انسان مي تواند از آن استفاده كند و قابل تملّك باشد، ميان مال و شيء بايد فرق گذاشت، و اين فرق بين عموم و خصوص است.[23]
بند اوّل: مفهوم اموال
مال در فقه به اين شرح تعريف شده است :« اَلْمال ما يُبذَلُ بارائه المال» يعني مال چيزي است كه در مقابل آن مال بدهند. اين تعريف فقهي مال است، ولي گروهي از فقها عقيده دارند كه در اين تعريف، دور وجود دارد، زيرا در تعريف مال آمده است: مال چيزي است كه به ازاي آن مال داده شود. پس تعريف، مبتني بر تعريف خود مال است ولي در لغت همان طور كه گفتيم مال عبارت است از هر چيزي كه انسان مي‌تواند از آن استفاده كند و قابل تملك باشد.[24]
الف: معنای لغوی و اصطلاحی مال
يكي از محقّقان در تعريف مال گفته است مال چيزي است كه نزد مردم مطلوب است و به طور مستقيم يا غير مستقيم نيازهاي آنان را برطرف مي‌كند بخشي از اموال مانند اغذيه و لباس مستقيماً نياز انسانها را رفع می‌كنند و لذا ماهيت و ارزش آن ها تكوينی و واقعي است و دسته ديگر مستقيماً رفع نياز نمي كنند، ولي وسيله رفع نياز هستند، مانند پول كه به خودي خود رافع نيازي نيست، بلكه با اموال ديگر مبادله مي شود و به واسطه آن ها رفع نياز مي كند و ارزش اعتباري دارد.[25]
موضوع جرم تخریب با تعریفی که از آن به عمل آمده است، اشیا و اموال است قانونگذار در مصادیق مورد تخریب گاهی اموال و زمانی اشیا را بکار برده است و می دانیم بین مال و شی، رابطه عموم و خصوص وجود دارد. بطوری که هر مال شی است ولی هر شی مال نیست مانند کتاب که هم مال است و هم شی ولی هوا شی است امّا بعلّت فقدان ارزش و منفعت عقلایی مال نیست.بهر حال بین مال و شی تفاوت هایی از نظر حقوق مدنی و نیز آثار جزائی بر آنها وجود دارد از جمله بعضی از اشیاء فاقد مالک هستند و تحت شرایط خاصّی تخریب آنها موجب جنبه کیفری است.[26]
مال : آنچه در ملک کسی باشد ، آنچه که ارزش مبادله داشته باشد، دارایی، خواسته، جمع اموال: (حقـ) مال عبارت است از هر چیزی که انسان می‌تواند از آن استفاده کند و قابل تملک باشد.[27]از نظر واژه شناسی مال یک لغت یونانی است Melon و لغت لاتینی Malum اصل آن است.[28]
نظرات شما عزیزان:
تبادل لینک هوشمند